Nove stranke u Njemačkoj: BSW, Werteunion, DAVA?

Stand: 31.01.2024, 17:02 Uhr

Amir Kamber, Filip Slavković, Boris Rabrenović

Njemačka politička scena se mijenja. Poznate političke ličnosti osnivaju nove stranke. Šta planira Savez Sahra Wagenkecht (BSW)? Ko stoji iza Unije vrijednosti (Werteunion)? Je li doseljenička stranka DAVA (Demokratska alijansa za različitost i progres) produžena ruka turskog predsjednika Erdoğana? Amir Kamber i Filip Slavković analiziraju promjene u stranačkom sistemu. Do sada su se nove stranke u Njemačkoj dugo borile za ozbiljan politički utjecaj. Zašto bi ovaj put moglo biti sve drugačije?

Neki 2024. zovu superizbornom godinom. Evropski izbori. Izbori u SAD-u. Kao i niz izbora u njemačkim saveznim zemljama, Saksoniji, Tiringiji i Brandenburgu. I šta sad? Jeste li možda razmišljali osnovati vlastitu stranku?

Sahra Wagenknecht jeste, recimo. Bivša pripadnica stranke Ljevica oformila je novu stranku. Bündnis Sahra Wagenknecht - skraćeno BSW. Ove godine uključuje se u utrku - na izborima za Evropski parlament kao i na izborima u saveznim zemljama, Saksoniji, Tiringiji i Brandenburgu.

Tu je još jedna nova stranka u povojima: Werteunion. Okupljena oko Hans-Georga Maaßena, bivšeg šefa njemačke tajne službe, koji je dosad operirao na desnom rubu stranke CDU. Nešto kasnije ćemo od kolege Filipa Slavkovića čuti o kakvim strankama i projektima je tačno riječ. Ko su ljudi koji stoje iza njih, kakvi su njihovi planovi, kako glase njihova obećanja, ponude, kome se obraćaju. I kako bi njihovo sudjelovanje na izborima moglo utjecati, možda čak i promijeniti, stranački sistem u Njemačkoj.

Osim toga, tu je još jedan potencijalni politički akter o kojem se dosta priča ovih dana. Stranka DAVA. Skraćenica za Demokratsku alijansu za različitost i progres. Demokratische Allianz für Vielfalt und Aufbruch. Jedni je zovu prva muslimanska stranka u Njemačkoj. Drugi kažu da se radi o turskom AfD-u iza kojeg stoji Erdogan i njegova AKP. O čemu se tu radi pokušaću nešto kasnije saznati od kolega iz turske redakcije, koji možemo reći iznutra, na poseban način prate cijelu priču. Odmah ovdje na kraju našeg WDR COSMO hodnika. Ali. Idemo redom.

BSW i Werteunion: nove stranke?

Kolega Filip Slavković je pratio razvoj dva nova politička projekta. Filipe, o čemu je reč?

Amire, reč je o Savezu Sara Vagenkneht i Vrednosnoj uniji; odnosno, na nemačkom, Bündnis Sahra Wagenknecht, ili skraćeno BSW, i Werteunion iliti WU. BSW je formirana kao stranka već početkom januara dok će WU zvanično biti osnovana najverovatnije početkom februara.

Znači, osnivaju se dve političke partije. Ali to nije baš toliko neuobičajeno, stranke su se ovde osnivale i ranije. Zašto se sada ovim novim projektima u Nemačkoj posvećuje tolika pažnja?

Zato što su ljudi koji ih osnivaju bili iskusni političari odnosno državni činovnici, koji su i vrlo poznati širokoj javnosti kroz svoj prethodni rad i zbog prisustva u medijima. Iz istih tih razloga obema partijama se daju šanse da već na prvim sledećim izborima uđu u parlamente.

To je za Nemačku zaista relativno novo. Do sada su nove stranke nakon osnivanja uglavnom morale dugo da se bore za ozbiljan politički uticaj a njihovi rukovodioci su postajali poznati tek kroz delovanje u tim svojim političkim projektima. Setimo se samo Saveza 90 Zeleni npr.

Tako je. Zeleni su već dve godine u vladajućoj tzv. semafor-koaliciji gde drže, pored ostalih, resore ekonomije i spoljnih poslova. Već su ranije, za vreme kancelara Gerharda Šredera, bili u vladi sa Socijaldemokratskom partijom Nemačke, kada je vice-kancelar i šef diplomatije bio Jozef Fišer. Zeleni su osnovani pre pune 44 godine i prvi put su ušli u jednu pokrajinsku vladu skoro šest godina kasnije, kada je Fišer postao ministar za ekologiju u saveznoj zemlji Hesen. Ako se držimo te paralele sa Zelenima i ako su istraživanja javnog mnjenja sad u pravu, onda vidimo da bi, recimo, Savez Sara Vagenkneht mogao da uđe u vladajuću koaliciju u nekoj od nemačkih saveznih zemalja već na jesen, praktično tek deset meseci posle formiranja stranke.

Da li je realno da se to zaista i dogodi?

U Nemačkoj najmanje jednom sedmično neka od agencija za istraživanje javnog mnjenja, i to često u saradnji sa nekom od velikih medijskih kuća, sprovodi ankete o tome za koga bi ljudi glasali ako bi se te nedelje održavali izbori za nacionalni parlament, Bundestag, ili za neki od parlamenata saveznih zemalja. A u Nemačkoj se u septembru bira novi Landtag u tri savezne zemlje: Tiringiji, Saksoniji i Brandenburgu. Izbori za Bundestag su tek za dve godine ali se u junu ove bira novi saziv parlamenta Evropske unije. Savez Sara Vagenkneht učestvovaće već na izborima za parlament EU a onda i na onim za pokrajinske parlamente na istoku Nemačke. Ankete ovom Savezu već danas garantuju više od pet odsto glasova odnosno prelazak cenzusa na izborima za Landtage. Pošto sve sada vladajuće partije odbijaju potencijalnu saradnju sa Alternativom za Nemačkom, radikalno-desničarskom ali vrlo jakom opozicionom strankom, jeste moguće da će Savez Sara Vagenkneht biti neophodan i poželjan koalicioni partner pre svega socijaldemokratama ili čak konzervativcima u Tiringiji, Saksoniji ili Brandenburgu.

I, šta je zapravo Bündnis Sahra Wagenknecht?

Savez nosi ime svoje osnivačice, Sare Vagenkneht, i to je tek prva specifičnost ove političke organizacije jer iz imena nije jasna ideološka koncepcija stranke već se politika personifikuje. Sara Vagenkneht je do nedavno bila visoka funkcionerka partije Levica. U Die Linke je bila i ko-šefica poslaničkog kluba te kao takva donekle i najuticajnije lice opozicije u Bundestagu. Linke je, inače, takođe jedna od novijih partija, osnovana 2007. ujedinjavanjem PDS-a, Partije demokratskog socijalizma, koja bila politička naslednica istočnonemačkih komunista, i WASG-a, Izborne alternative za rad i socijalnu pravdu, pokreta nastalog od nezadovoljnih socijaldemokrata na zapadu Nemačke. Vagenkneht je već skoro deset godina udata za bivšeg predsednika Socijaldemokratske partije i ministra finansija Nemačke, Oskara Lafontena.

Ali to s kim je Sara Vagenkneht u braku nije odlučujuće za njen Savez kao političku partiju.

Nije, zaista. Reč je samo o podatku iz ličnog života koji ima veze i sa političkom karijerom.

I šta sad možemo da očekujemo od Sare Vagenkneht i njenog Saveza?

Kao što je sama osnivačica Saveza istupila iz partije Levice da bi osnovala novu stranku, tako i sada u BSW, dakle Bündnis Sahra Wagenknecht, ulaze bivši članovi Levice, od kojih su neki na funkcijama poslanika ili gradonačelnika većih gradova, uglavnom u istočnoj Nemačkoj. Savez je pre pet dana održao prvi kongres na kojem je 450 delegata raspravljalo i o programu za evropske parlamentarne izbore 9. juna. Tu se već moglo saznati mnogo toga konkretnog o tome za šta se zalaže BSW: ukidanje „nametnutih regulativa tehnokrata“ u EU, davanje više moći državama-članicama do toga da mogu da odluče da ne sprovode pravila doneta unutar EU, otklon od aktuelne evropske politike za zaštitu klime, zaustavljanje dostavljanja oružja Ukrajini i ulazak u mirovne pregovore s Rusijom. I na unutrašnje-političkom planu se Savez zalaže za ideje koje se uglavnom smatraju levičarskim, pa tako istupa za pravedniju raspodelu državnih sredstava. No, istovremeno iznosi i zahteve koji se češće pripisuju desnom spektru politike: traži da se strogo zaustavi priliv migranata u Nemačku te da se deportuju u domovine oni koji ne borave legalno u ovoj zemlji. Ankete pokazuju da sa tim svim stavovima Savez Sara Vagenkneht može da računa na glasove čak i do jedne petine nemačkog biračkog tela.

Interesantno je da neke od tih stavova na isti način iznosi i druga nova partija, Werteunion.

Da, Vrednosni savez je taj drugi politički projekat u osnivanju na početku 2024. WU je imao jednu prepreku više prilikom formiranja jer je već postojao od 2017. kao udruženje građana koji su se smatrali bliski Hrišćansko-demokratskoj uniji ali nisu bili saglasni sa politikom tadašnje šefice CDU, kancelarke Angele Merkel. Werteunion je posebno kritikovala upravo otvaranje nemačkih i evropskih granica izbeglicama iz Azije i Afrike, za šta je krivila Merkel. Kada se kancelarka povukla, zaključili su da ni novi predsednik CDU-a, Fridrih Merc, nije ništa bolji. I onda su rešili da Vrednosnu uniju pretvore u političku partiju ali je za to najpre udruženje sa istim imenom moralo da donese odluku da se imena odriče u korist buduće stranke; pa su onda dali mandat svom suosnivaču i najpoznatijem članu da oformi partiju.

Ta pokretačka snaga koja stoji iza Werteunion je Hans-Georg Maaßen.

Hans-Georg Masen je poznat kao dugogodišnji direktor nemačke unutrašnje obaveštajne agencije koja se zvanično zove Služba za zaštitu ustavnog pretka tj. Bundesverfassungsschutz. Masen je od mladosti član Hršćansko-demokratske unije ai je CDU prošle godine pokrenula proceduru za njegovo isključenje zbog izjava koje su se kosile sa politikom stranke. Masen je u januaru u razmaku od samo nekoliko dana zvanično najavio i da će Vrednosna unija postati partija i da će on istupiti iz CDU-a. Većina članova WU i jesi ljudi koji su do sada bili bliski ili samoj CDU ili njenoj sestrinskoj partiji u Bavarskoj, Hrišćansko-socijalnoj uniji tj. CSU.

Šta onda treba da razlikuje Vrednosnu uniju od velikih tradicionalnih partija Unije?

Osnovna razlika zaista je politika prema doseljenicima odnosno prema migraciji uopšte. WU još nije oformljena kao stranka, dakle nema zvaničan program pa se najviše o stavovima može zaključiti iz izjava prvog čoveka organizacije, Hans-Georga Masena. Osim zaustavljanja na granici i deportovanja iz Nemačke ilegalnih imigranata, Masen se zalaže za vrednosti koje se smatraju konzervativnim pa da se očekuje da se Vrednosna unija u političkom spektru postavi više desno od CDU-a i CSU-a ali ne tako ekstremno desno kao Alternative für Deutschland.

Kakve šanse na nemačkim ili evropskim izborima ima još jedna konzervativna stranka?

Vrednosna unija neće biti oformljena dovoljno brzo da bi se pojavila već na junskim izborima za parlament EU ali planira da učestvuje na izborima za parlamente triju saveznih zemalja na istoku Nemačke u septembru. Pošto se Werteunion percipira kao zapadnonemački projekat, ne daju im se velike šanse u Tiringiji, Saksoniji i Brandenburgu mada je moguće da će ući u sve te Landatage. U analizama razvoja događaja na partijskoj sceni u Nemačkoj poslednjih dana, nekoliko politikologa je uglavnom bilo saglasno da bi Vrednosna unija mogla da smanji uticaj AfD-a na izborima za Bundestag za dve godine jer bi kroz stavove Werteunion mogli da se smatraju zastupljenim oni birači koji bi inače glasali za Alternativu za Nemačku ali ne žele da se dovode u vezi sa nekim ekstremističkim tendencijama unutar Alternative für Deutschland.

DAVA - Demokratsku alijansu za različitost i progres

A sada dolazimo do treće stranke, trećeg potencijalnog političkog aktera, o kojem se ovih dana mnogo priča i najmanje zna: Stranka DAVA. Demokratische Allianz für Vielfalt und Aufbruch. Kratica za Demokratsku alijansu za različitost i progres. Stranka koja je povezana sa društvenim i političkom životom turske migratnske, turske zajednice u Njemačkoj.

Velika sreća i privilegija da imamo stručnjake za to pitanje kod nas u blizini. Odmah tu, na drugom kraju hodnika, u turskoj redackiji, COSMO WDR-a, kolgica Gökçe Göksu će nam pomoći da bolje shvatim ko i šta stoji iza stranačkog projekta: DAVA.

"DAVA želi biti politički glas migranata u Njemačkoj i zalaže se za toleranciju. Pokretač Tefik Özcan naglašava da njegov savez ne stoji ni lijevo ni desno, navodi da ne želi biti strpan u ladicu i kako mu je važno sa se migranti osjećaju prihvaćeni u društvu, da imaju svoj glas. Prije svega misli na turske migrante koji već 62 godine ovdje žive i rade. Özcan kaže da već dugo godinna posmatra tu prazninu u političkom spektru, jer ljudi ne znaju koga da biraju. Ono o čemu se mnogo priča je pitanje s kim, u čijem društvu, on želi postići svoje ciljeve.

Fatih Zingal ili Mustafa Yoldas su imene koja se dovode i vezu sa turskom vladajućom strankom AKP ili pokretom Mili Görus. Problem je u tome da novu stranku pod nazivom DAVA mnogi vide kao produženu ruku Erdogana u Evropi. Da je njegov cilj dobiti možda nekoliko stolica u Evropskom parlamentu, možda 2025. godine isto tako ući u Bundestag.

Mnogo ljudi s kojim smo razgovarali, mnogo stručnjaka, ne vide tu opasnost, za sad, zato što je bilo sličnih incijativa, alijansi u prošlosti, čiji je cilj bio dobiti glasove od doseljenika. Recimo Stranka BIG je primjer za to, kao što se moglo vidjeti, bez mnogo uspjeha. Uprkos tome treba pratiti kako se situacija razvija. Između ostalog zato što prema novom zakonu o državljanstvu mnogo deseljenika dobija pravo na dvojno državljanstvo čime bi se povećao broj mogućih birača koje DAVA vidi na svojoj strani.

Trebalo bi još napomenuti, DAVA na turskom jeziku znači "misija", taj pojam potječe iz islamskog riječnika, međutim pokretači stranke, Tefik Özcan i Fatih Zingal, tu poveznicu negiraju i govore o slučajnosti. Pokretači isto tako negiraju da novac za stranku pristiže iz Turske, tako što tvrde da sredstva uglavnom pristižu u obliku donacija. U međuvremenu se i donatori nalaze na meti kritike zbog povezanosti s Erdoganom i turskom udrugom DITIB-om.

Uglavnom, treba sačekati rezultate na evropskim izborima, vidjeti u kojem pravcu se ovaj politički projekat razvije i kakve su njegove šanse za budućnost."

Objašnjava tako Gökçe Göksu iz turske redakcije o političkom projektu, stranci DAVA. Demokratische Allianz für Vielfalt und Aufbruch, kratica za Demokratsku alijansu za različitost i progres, koja ima namjeru da uđe u evropski možda i njemački parlament.

Za one koji žele u - politiku

Svako ko se želi politički angažirati u Njemačkoj može osnovati vlastitu stranku. Za to nije potrebno odobrenje države - ali se moraju uvažavati demokratska načela. Propisana Ustavom Savezne Republike Njemačke (Grundgesetz).

Pritom stranke mogu nastati na dva načina: pretvaranjem postojeće udruge u stranku, kao što je slučaj sa savezom Sahra Wagenknecht BSW. Ili temeljnim osnivanjem nove stranke kao što bi to mogao biti slučaj sa strankom DAVA. Upravni odbor stranke mora se sastojati od najmanje tri člana. Minimalan broj članova osnivača nije određen. Ustrojenost stranke mora biti ozbiljna i vjerodostojna svojim ciljevima. Još jedan preduvjet je da se i naziv nove stranke i njezina kratica bitno razlikuju od postojećih stranaka.

Inače, i strani državljani mogu napraviti stranku u Njemačkoj. Međutim, većina upravnog odbora i njenih članova ipak moraju biti njemački državljani. Osim toga, sjedište stranke mora se nalaziti u Njemačkoj. Ništa ne ide bez novca: isto vrijedi i za osnivanje stranke. Stranka mora biti u stanju da se održivo financira. I crpi iz pet izvora: članarine, donacije, posebni doprinosi unutar stranke, imovinski prihodi ili pomoć od strane države, koju stranke dobijaju samo kada sudjeluje na izborima.

A da bi sudjelovale na izborima stranke moraju savladati niz prepreka kako financijskih tako i onih formalnih tj. organizatorskih. Recimo, ključni preduvjet da jedna nova stranka učestvuje na saveznim izborima je osnivanje zemaljskih saveza, dakle, zvaničnih stranačkih struktura u svakoj od 16 saveznih zemalja.

Sve to naravno zahtijeva određene resurse, ljudske, financijske itd.

Ovaj mehanizam je slika federalnog uređenja SR Njemačke. Koji je između ostalog zamišljen tako da spriječi iznenadan dolazak jedne centralne stranke na vlast što je inače lekcija iz nacističke Njemačke odnosno tzv. Trećeg Reicha. Drugim riječima, osnivanje stranke u Njemačkoj jeste možda na samo početku jednostavno, s vremenom prepreke rastu.

Trenutmo je u Njemačkoj registrirao više desetina stranaka, a nešto manje od 20 njih je zastupljeno u parlamentima.