Zelena politika - u Njemačkoj nužna, na Balkanu luksuzna?. COSMO bosanski/hrvatski/srpski. 06.03.2024. 27:27 Min.. Verfügbar bis 06.03.2025. COSMO. Von Maja Maric.
Zelena politika - u Njemačkoj nužna, na Balkanu luksuzna?
Stand: 06.03.2024, 18:01 Uhr
Maja Marić, Aida Kožar, Amir Kamber
Niti jedna druga stranka u Njemačkoj trenutno ne doživljava toliko nasilja, mržnje i odbacivanja poput stranke Zeleni. Zbog čega? Maja Marić i Aida Kožar razgovaraju o izazovima s kojima se susreće politička ekologija u Njemačkoj, ali i u zemljama Zapadnog Balkana. Zašto je Hrvatska u boljoj poziciji od ostalih? Vedran Horvat, direktor Instituta za političku ekologiju u Zagrebu, o razlozima zbog kojih „eko izazove“ ne bi trebali smatrati luksuzom. Tko je na potezu – političari ili birači?
Od svog osnutka, stranka Zeleni je drugi put u njemačkoj saveznoj vladi. Prvi put od 1998. do 2005. godine, i sada, od posljednjih saveznih izbora održanih 2021. godine. U koaliciji sa partnerima SPD i FDP, Zeleni su dobili pet mjesta u vladi. Druga po snazi, stranka Zeleni na svoja pleća je preuzela Ministarstvo privrede, Ministarstvo vanjskih poslova, Ministarstvo poljoprivrede, Ministarstvo zaštite okoliša i Ministarstvo za obitelj. Zvuči kao zadaci stvoreni po mjeri za Zelene, međutim, na pola puta do sljedećih izbora – mnogo glasača je ljuto na njih.
S druge strane, kada pogledamo u pravcu jugoistočne Evrope, možda ne računajući i Hrvatsku, aktivisti za očuvanje životne sredine su tamo gdje su Zeleni Njemačke bili negdje osamdesetih: Na samim počecima.
Knjiga autora Vedrana Horvata, "Here, at last. Pathways of Green Politics in the Western Balkans" (Konačno ovdje. Putevi zelene politike na Zapadnom Balkanu) ima promociju u Berlinu, 18. ožujka / marta (Heinrich Böll Stiftung).
Danas je ovaj izvršni direktor Instituta za političku ekologiju, sa sjedištem u Zagrebu s nama.
Gospodine Horvat, što kad imamo problem sistema koji možda ne idu još uvijek u korak s promjenama koje su potrebne ekologiji? Recimo, evo baš trenutno u Njemačkoj su veliki protesti zemljoradnika zbog povećanja poreza na dizel gorivo. Njima je povećan porez jer dizel šteti klimi, ali u isto vrijeme zemljoradnici nemaju opciju korištenja traktora na električnu energiju. Kako riješiti jedan takav problem?
Zbilja je to veliki problem. Mislim, da imamo konačno rješenje ne bi tu bili. Europa je prepoznala, odnosno Europa je napravila bitan i potreban iskorak s ovim europskim zelenim planom. Njega sada treba dovršiti. Znači, napravljen je iskorak, krenulo se s tim politikama i programima koje, kao što kažete, imaju i ovakve posljedice, na što ću se odmah vratiti, ali sad ga u biti treba dovršiti. Unatoč tim otporima koji se javljaju u ovom kontekstu i u Njemačkoj i u Belgiji i Francuskoj, imamo primjere gdje se zemljoradnici organiziraju ne bi li artikulirali neko svoje nezadovoljstvo ili otpor prema tim idejama. No, prvenstveno se to događa zbog neke vrste socijalne neosjetljivosti koja prati provedbu tog Europskog zelenog plana. Ono što može biti dio tog rješenja je da se ta zelena tranzicija koja u biti se događa paralelno s provedbom Europskog zelenog plana, ona mora biti socijalno osjetljiva i pravedna. Dakle u nekom konkretnom praktičnom smislu, država bi trebala zaštititi one koje su najranjiviji, pogotovo one koji se bave nekim vitalnim aktivnostima, industrijskim ili poljoprivrednim. Pogotovo u ovom slučaju imamo poljoprivrednike ili zemljoradnike koji ne bi trebali biti oni koji ispaštaju, odnosno nose najveći teret tranzicije. To je neko osnovno pitanje kako rasporediti te rizike, kako rasporediti štete i kako rasporediti teret tranzicije u društvu. S druge strane država vrlo rijetko će se naći u situaciji da će ići snažno oporezivati velike korporacije. Recimo, dio rješenja bi svakako bio da se puno pravednije raspoređuje pritisak, a u ovom slučaju to je neki ili porez ili neki drugi oblik pritiska i da se taj pritisak smanji. Dakle, da oni koji su tu najranjiviji ne nose teret tranzicije. Neovisno o kojoj državi se radi, ona bi svakako morala puno veći dio tereta staviti na velike i snažnije igrače u industrijama koje su karbonski i ekološki intenzivne. Neće biti druge alternative jer u suprotnom će pritisak nezadovoljnih biti sve veći i veći.
Kolegica Aida Kožar pojašnjava malo detaljnije o izazovima sa kojima se susreće politička ekologija u Njemačkoj, ali i u zemljama Zapadnog Balkana.
Partija Zelenih u Nemačkoj je nastajala postepeno, neki kažu i dosta haotično, a stvorena je da bi, između ostalog, zaštitila životnu sredinu i socijalnu pravdu, zar ne, Aida?
Da, Zeleni su partija koja je u Nemačkoj nastala iz nekoliko pokreta, najpre studentskih protesta krajem šezdestih godina, potom „Novog društvenog pokreta“ iz sedamdesetih godina - koji se zalagao protiv atomske energije, za zaštitu životne sredine i za veća prava žena. A onda je važan i pokret „Godina preokreta“ iz osamdesetih godina - koji je nastao u tadašnjem DDR-u/Deutsche Demokratische Republik, odnosno u Istočnoj Nemačkoj. Zeleni su nastali između ostalog vođeni motom „Ne desno, ne levo nego napred“ – i to najpre u Zapadnoj Nemačkoj 1980. a sa svojim kolegama iz Istočne Nemačke su se ujedinili 1990. godine. Od partije koja je na svom početku jedva prelazila cenzus, Zeleni su sada već drugi put u saveznoj vladi Nemačke, i dalje se bore za očuvanje životne sredine i socijalnu jednakost.
Šta to konkretno znači s pogledom na trenutnu vladu i njene mere protiv klimatskih promena?
Partija Zelenih je deo vladajuće koalicije sa SPD i FDP, i vladine mere za očuvanje životne sredine nisu samo mere koje predlažu Zeleni, već se te mere predlažu zajedno. Međutim, pošto su te mere za ekologiju vezane za osnovni program partije Zelenih – odnosno za očuvanje životne sredine onda se obično vezuju samo za Zelene. Kao na primer prelazak sa grejanja gasom i uljem / plinom i naftom, na grejanje toplotnom pumpom, što je predložila vlada Nemačke. A ima naravno i mera za očuvanje životne sredine koje su pokrenute samo od strane Zelenih. E, sad, Nemačka vlada je postavila za cilj klimatsku neutralnost do 2045. godine. Odnosno da neutrališe ugljen-dioksida onoliko koliko ga i proizvodi, pa se tako i mere ka tom cilju pooštravaju, što znači da se nerado prihvataju od strane građana. Posebno one mere koje, da tako kažem, „udaraju po džepu“.
Što bi bio slučaj, recimo, kod odustajanja od plina odnosno kod kupovine nove toplotne pumpe koje može koštati više desetina hiljada eura.
To je finansijski zahtevan poduhvat za građane, uprkos subvencijama države, pa su građani tom odlukom bili uznemireni, da se blago izrazim. Onda je odlučeno da se zemljoradnicima, koji su do sada imali subvencije za potrošnju goriva dizel ukinu te subvencije. A traktori uglavnom idu na dizel gorivo, uprkos tome što je štetno po vazduh. Smart-farming i električni traktori su daleko od praktične upotrebe. Tako da su te mere pooštrene zato i nisu popularne. I još jedan poslednji predlog koji dolazi od Zelenih - da se štetni ugljen-dioksid skladišti ispod mora, takođe nailazi na skepsu.
Kako se to štetni gasovi mogu skladištiti ispod mora?
To zvuči ludo, da, ali to je jedan od načina da se emisija štetnih gasova u atmosferu svede na minimum: spakovati štetni ugljen-dioksid i zatrpati ga ispod mora. U te svrhe bi se iskoristile nalazišta gasa koji je iskorišćen a koja su prazna. Na samom dnu mora postoji glineni sloj koji ne dozvoljava gasovima da izađu u more. A taj štetni gas, koji bi bio tu pothranjen, bi se vremenom, tako kažu stručnjaci, pretvorio u kreč. Ta se tehnika zove „Carbon Capture and Storage“ odnosno „Hvatanje i skladištenje ugljena“.
To zvuči ne samo ludo nego i dobro, gde je onda problem?
Da, za tu se ideju zalaže i ministar privrede i zamenik premijera Robert Habeck koji je iz partije Zelenih. Međutim, iz udruženja koja se bave očuvanjem prirode stižu upozorenja da taj način skladištenja ugljen-dioksida nije dobro ispitan, kao što i nije. Oni se plaše podmorskih zemljotresa, kao i eventualnih ekspodiranja tih deponija ugljen-dioksida, što bi uništilo ekosistem mora. Ipak, ministar Habeck je odlučan da je to dobra ideja koja vodi cilju smanjenja štetnih gasova i postizanja cilja njihove neutralizacije do 2045. godine.
Ministar privrede i zamenik kancelara Robert Habeck
I zbog svega toga su glasači ljuti na partiju Zelenih u Nemačkoj?
Ne samo zbog svega toga, ali između ostalog i zbog toga. Istražujući ovu temu, naišla sam na jedan zanimljiv podatak, od kolega sa televizije ZDF od ukupno 2.800 uhapšenih lica u prošloj godini koja su prekršila zakon zbog pretnji političarima, čak njih 1.200 uhapšeno zbog javnog ispoljavanja mržnje prema političarima Zelenih. Ljutnja građana Nemačke na Zelene je velika, ali je njihova pozicija u vladi sigurna, jer nisu svi glasači ljuti na njih. Zelenima posebno veruju mladi ljudi koji imaju oko trideset godina, čak njih 24 odsto, među njima većina žene, što je mnogo više u odnosu na mlade Nemce koji glasaju za ostale partije. Očuvanje životne sredine znači i donošenje mera koje nisu svima u interesu, ali su globalno u interesu prirode.
U Nemačkoj se očigledno planiraju veliki projekti za očuvanje životne sredine, a kakva je situacija u zemljama Zapadnog Balkana?
Zavisi kako u kojoj zemlji. U Hrvatskoj je, recimo, situacija bolja nego u ostalim zemljama regiona. Situacija je izgleda posebno dobra u Zagrebu, gde Zeleni, predvođeni gradonačelnikom Tomislavom Tomaševićem, imaju vlast. Oni su iz fondova Evropske Unije prošle godine iskoristili 150 miliona evra za projekte koji poboljšavaju život u Zagrebu svim socijalnim grupama. Kako saznajem od kolega novinara, hrvatski poljoprivrednici se između ostalog pozivaju da se jave na tender koji je raspisan za obezbeđivanje organske hrane vrtićima u Zagrebu. Tako da na Zapadnom Balkanu postoji mesto na kojem političari brinu o zdravom vazduhu, zemljištu i kvalitetnoj ishrani za sve slojeve društva – što je upravo fokus programa Zelenih.
Gradonačelnik Zagreba Tomislav Tomašević skupa s radnicima Gradske čistoće prazni kontejnere
A druge zemlje regiona?
U drugim zemljama Zapadnog Balkana je situacija već drugačija. Iako, kako javlja crnogorski portalanalitika, su zelene partije Zapadnog Balkana prošle godine potpisale Deklaraciju o uspostavljanju platforme za saradnju. Tom Deklaracijom su predstavnici zelenih stranaka iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Crne Gore, Srbije i SeverneMakedonije obavezale na zajednički rad u izgradnji trajnog mira na Balkanu.
U kom smislu je tom Deklaracijom povezan mir sa zaštitom životne sredine?
Pored toga što se u ratu ubijaju životi ubija se i životna sredina, što ostavlja trajne negativne posledice sledećim generacijama - to je jedna stvar. Druga stvar je da u bivšim jugoslovenskim republikama nacionalistička retorika još uvek ima dobru „prođu“ kod građana. Dok lideri jednom rukom pokazuju na druge nacije kao neprijatelje, drugom rukom potpisuju ugovore štetne po ekologiju a koje njima i njihovim prijateljima donose veliki lični profit. Recimo, u analizi fondacije „Heinrich Böll Stiftung“ autorke Marion Kraske, korumpirani političari zapadnog Balkana sistematski ekspoatišu javne budžete i prirodne resurse.
Na koji način to čine?
Skreće se pažnja na to da zemlje na Zapadnom Balkanu imaju mnogo neiskorišćenih resursa prirodnih sirovina, posebno litijuma. Što je dušu dalo za sumnjiva međunarodna ulaganja. Tako se onda i ekološki standardi, koji su u Evropskoj Uniji nezaobilazni, na Balkanu ignorišu. I od strane vladajućih struktura i od strane međunarodnih investitora. Portal Balkan Green Energy News je pretprošle godine ukazao na ovu kontradikciju postavljajući pitanje: „Hoće li EU žrtvovati Balkan kako bi osigurala resurse za svoju energetsku tranziciju?“
Bune li se građani protiv tih ugovora koji su štetni po životnu sredinu i njihovo zdravlje?
Bune se, naravno, negde uspeju da spreče štetne eksploatacije a negde ne. Najpoznatija je pobeda meštana Kruščice, iz 2018. godine. Tada su aktivisti ovog malog mesta u Bosni i Hercegovini čuvali istoimenu reku Kruščicu da se na njoj ne bi izgradile mini hidro-elektrane. Žalili su se, i sud je presudio u njihovu korist, jer se 150 hiljada stanovnika Zenice i Viteza snabdeva vodom iz ove reke. Međutim taj slučaj nije pravilo i na drugim mestima Zapadnog Balkana gde se građani nalaze onde gde su Zeleni Nemačke bili pre četrdesetak godina. Dug je put pred njima, ali je cilj jasan – a to je zdrava životna sredina za sve.
